Beynimiz farklı işlevlere sahip kimyasallar tarafından yönetilmektedir. Yaşadığımız her duygu da bu kimyasallarla yakından ilişkilidir. Bazı kimyasallar geri planda kalıp sadece belirli görevleri üstlenirken, bazıları hayatımızın hemen her anında bize eşlik etmektedir.
Elbette bu kimyasalların görevleri önemli ve sağlıklı bir yaşam için vazgeçilmezdir. Fakat ayrım yapmamız gerekirse, bunlardan en önemli olanı sinir hücreleri arasında kurulan iletişimden sorumlu olan dopamindir.
Dopamin, halk arasında kısaca “ödül mekanizması” olarak bilinmektedir. Oysa, bu büyülü kimyasalın etkileri sanıldığından daha fazladır. Örneğin, dopaminin yetersiz salgılanması Parkinson hastalığına neden olabilirken, aşırı miktarda salgılanması ise haz bağımlılığının önünü açmaktadır. İşte tam da bu nedenle vücudumuzun altın kimyasalı olarak adlandırabileceğimiz dopamini yakından tanımak çok önemlidir.
Sizin için özenle hazırladığımız bu yazıda, dopamin nedir ve ne işe yarar gibi soruların yanıtlarına kolayca erişebilirsiniz. Hemen ardından ise dopaminin haz bağımlılığı ile ilişkisini yakından keşfedebilirsiniz. Hazırsanız, beynimizin her kapıyı açan anahtarını tanımaya başlayabiliriz!
Dopamin Nedir?
Dopamin, fiziksel ve ruhsal sağlığımızda büyük rol oynayan önemli bir bileşiktir. Beyinde yer alan sinir hücrelerinin birbirleriyle iletişim kurmasını sağlamakla görevlidir. Bunu genellikle 2 yol üzerinden gerçekleştirir:
İlk yol, hareketler ve eylemlerden sorumlu bölgeyle ilgilidir. Davranışlarınız ve eyleme geçirdiğiniz hareketleriniz burada planlanır.
İkinci yol ise motivasyon ve ödül odaklı öğrenmeyi düzenleyen bölgede kurulacak olan iletişimdir. Enerji ve haz alma hisleri de tam olarak burada tetiklenir.
Dopamin Ne İşe Yarar ve Amacı Nedir?
Dopamin, çeşitli zorlukların üstesinden gelebilmek için gerekli olan çaba ve motivasyonu sağlar. Örneğin, sinemaya gitmek istemediğinizde, dopamin salınımı devreye girer.
Ödül beklentisi tetiklenir ve böylelikle ilk isteksizliğin üstesinden gelmek için ihtiyacınız olan enerji yaratılır. Sonuç olarak, kısa vadeli hevessizliğe rağmen haz duygusuna ulaşmak için motivasyon bulur ve yönlendirilmiş olursunuz.
Elbette dopaminin işe yaradığı alanlar bununla sınırlı değil. Dopaminin diğer görevleri şu şekildedir:
Ödül İşlevi: Dopaminin ilişkilendirildiği ana alan zevk ve ödül duygularıdır. Olumlu kabul edilen davranışlara maruz kalındığında beyin dopamin salınımını gerçekleştirir. Böylelikle, maruz kalınan davranışın tekrar edilmesi teşvik edilir.
Motor Kontrolü: Vücudumuzdaki bütün kaslar çeşitli sinyallerin iletilmesi yoluyla harekete geçmektedir. Bu sinyal akışından dopamin hormonu sorumludur. Beyinden aldığı çeşitli sinyalleri kaslara ileterek hareket etmemize yardımcı olmaktadır.
Ruh Hali Düzenlemesi: Mutluluk, enerji, neşe ve haz dopaminin en sevdiği alanların başında gelmektedir. Yeterli miktarda salgılanan dopamin, motivasyonunuzu kaybetmemenizi sağlarken aynı zamanda depresyon ve anksiyete bozukluğu gibi psikolojik rahatsızlıklara yakalanma riskinizi minimuma indirmektedir.
Öğrenme ve Hafıza: Gördüğünüz veya duyduğunuz her şey beyin tarafından kayıt altına alınır. Örneğin, asla dinlemediğiniz bir şarkıyı evde ansızın mırıldandığınızı düşünün. Siz farkında olmasanız bile beyniniz ona maruz kaldığı kısacık bir zamanı bile kaydetmektedir. Bunu gerçekleştiren kimyasal dopamindir. Beyin hücreleri arasındaki bağlantıları güçlendirerek hafızanızı iyi durumda tutmanıza yardımcı olur.
Dopamin ve Haz Bağımlılığı İlişkisi
Günümüzde milyonlarca insanın muzdarip olduğu sorunların başında bağımlılık gelmektedir. Bağımlılık kavramı daha çok uyuşturucu ve alkol gibi maddelerle ilişkilendirilse de bu doğru değildir.
Kişi, herhangi bir davranış biçimine de bağımlı hale gelebilir. Bu davranışlar arasında en yaygın olanı ise haz bağımlılığıdır. Haz bağımlılığı, beyin kimyasının önemli bir parçasını oluşturan dopaminin yol açmış olduğu bir bağımlılık türüdür.
Dopamin beynimizde direkt olarak üretilir. Hareketten motivasyon duygusuna kadar birçok işlevi vardır. Bu işlevlerin hepsi birbirinden önemlidir. Ancak psikologların ve nörobilimcilerin üzerinde en çok durduğu konu, ödül ve motivasyon duygusuyla yakından ilişkili olmasıdır.
Örneğin, herhangi bir birey sevdiği bir aktiviteyi yaparken haz duyar. Çünkü dopamin salgılanır ve bu da beyindeki ödül merkezini uyarır. Bu tamamen doğal ve meydana gelmesi beklenen bir durumdur.
Haz nesnesine mağruz kalan beyine, ‘ödüllendirilme’ mesajı iletilir ve yapmaya devam etme isteği uyandırır. Daha fazla maruz kalmak demek daha fazla dopamin salgılanması demek; dopamin miktarı arttıkça, beyin bu seviyeyi ‘yeni normal’ olarak kabul eder. Eski normal artık tatmin olma hissi yaratmadığı için haz nesnesine maruz kalma arzusu da gittikçe artar. Kişide titreme, baş ağrısı, huzursuzluk hissi, odaklanamama gibi bazı yoksunluk belirtileri ortaya çıkabilir.
Haz bağımlılığı olan kişilerde ise durum normalden biraz farklıdır. Haz bağımlılığı olan kişilerde dopamin, yukarıdaki örnekte olduğu gibi dengeli bir şekilde salgılanmaz. Haz nesnesine mağruz kalan beyine, ‘ödüllendirilme’ mesajı iletilir ve yapmaya devam etme isteği uyandırır. Daha fazla maruz kalmak demek daha fazla dopamin salgılanması demek; dopamin miktarı arttıkça, beyin bu seviyeyi ‘yeni normal’ olarak kabul eder. Eski normal artık tatmin olma hissi yaratmadığı için haz nesnesine maruz kalma arzusu da gittikçe artar. Dolayısıyla, haz bağımlılığı olan kişiler kendilerini sürekli olarak haz arayışı içerisinde bulabilirler. Kişide titreme, baş ağrısı, huzursuzluk hissi, odaklanamama gibi bazı yoksunluk belirtileri ortaya çıkabilir.
Dopamin ile İlişkili Haz Bağımlılığı Nasıl Görünür?
Haz bağımlılığı birden fazla şekilde ortaya çıkabilir. Hatta bazı zamanlarda kişiye ya da topluma zarar verebilecek bir hale gelebilir. Alışveriş bağımlılığı, madde bağımlılığı, kumar bağımlılığı en sık görülen türler arasındadır.
Kişi, arkadaşlarından veya ailesinden yaptığının yanlış olduğunu sık sık duyabilir. Ancak bu söylemler kişinin davranışları üzerinde söz sahibi değildir. Çünkü sürekli olarak tekrar ettiği bu aktiviteler, onun anlık olarak rahatlamasına ve tarif edilemeyecek şekilde haz almasına katkı sağlamaktadır.
Peki, nasıl oluyor da kişi bağımlı olduğunu fark edemiyor? Çünkü dopamin dengesi bozulduğu için beynin ödül merkezi aşırı uyarılabilir hale geliyor. Bu da hareketlerin tekrar etmesine ve adeta yaptıkları şeyin mutluluk kaynağı olduğuna inanmalarına yol açıyor.
Öte yandan, sürekli olarak yükselen bir dopamin seviyesi olduğu düşünüldüğünde, bu aktivitelerin sürekli olarak tekrar edilmesi artık kaçınılmaz olmuştur. Çünkü doruklara ulaşan seviyenin gereksinimleri karşılanmadığında, bahsi geçen kişi agresif ve sinirli bir ruh haline bürünebilir.
Haz bağımlılığı olduğunu kabul eden birçok insan zorlu fakat etkili tedavi yöntemleriyle normal hayatlarına geri dönebilir. Tedavi süreci, kişinin dopamin seviyesini düzenlemeye yönelik mücadele şekillerini içermektedir.
Bilişsel davranışçı terapi ve destek grupları gibi yöntemler, haz bağımlılığının üstesinden gelme konusunda son derece etkili olabilir. Ayrıca, ailesinin ve çevresinin de yönlendirmesiyle kişi, bağımlılıkla ilişkili olan bu eylemlerden uzak durabilir. Ancak yine de öncelikli tavsiyemiz, vakit kaybetmeden bir uzmana danışmanız ve profesyonel yardım almanızdır. Zira en doğru yönlendirmeyi ve bilgilendirmeyi uzmanlar sağlayacaktır.
Her birey farklı bir karaktere sahiptir ve potansiyel davranış kalıpları bu karakter çevresinde gelişir. Bu nedenle insan kişiliğini anlamak, psikologlar için bile uğraş gerektiren oldukça karmaşık bir iştir. Neyse ki, zihnin gizemlerini çözmeye yardımcı olan ve insan kaynaklarından askeriyeye kadar birçok farklı alanda kullanılan güvenilir araçlar var. Bunlardan biri de Minnesota çok yönlü kişilik envanteridir. […]
Çocukların en önemli değişikliklere adım attığı çağlardan birisi okul çağıdır. Okul çağı, çocukların sosyal, fiziksel ve duygusal gelişimlerinin hızlandığı ve önemli değişimlerin yaşandığı bir dönemdir. Bu süreçte çocuklar, etkileşim kurduğu kişilere karşı çeşitli davranış problemleri geliştirebilir. Başta kolayca fark edilmeyen problemler, çocukların hem akademik başarılarını hem de sosyal ilişkilerini olumsuz yönde etkileyebilir. Çocuklar, doğal olarak, […]
Cömertlik, sadece maddi yardımla sınırlı olmayıp zaman, emek ve ilgi gibi pek çok biçimde ifade edilebilir. Toplumsal hayatta önemli bir yere sahip olan bu davranış kalıbı, bireyin sadece çevresine değil, kendi psikolojik iyi oluşuna da katkı sağlamaktadır. Araştırmalar, cömertlik pratiklerinin kişilerin topluma ve sevdiklerine yarar sağlayabilmesinden dolayı kendilerini yeterli hissetmesi, kendinden ve yaptığından tatmin olmuşluk […]
Dr. Nossrat Peseschkian tarafından geliştirilen Pozitif Psikoterapi, insanın içinde bulunduğu duruma farklı açılardan bakabilmeyi amaçlar. Bu sebeple, kişilerin sorunlarına/çatışmalarına çözüm ararken bireysel, toplumsal, biyolojik ve sosyolojik boyutlardan yaklaşır. Pozitif Psikoterapi ekolünün temelini Denge Modeli oluşturur. Denge Modeli, 4 temel alan üzerinde durmaktadır. Beden ve duyular İş ve Başarı İlişkiler Gelecek ve Fantezi Ruhsal açıdan sağlıklı […]
Çoğu insan, kendisini yetenekli ve dayanıklı olarak nitelendirmeyi sever. Nitekim, güçlenmiş, zorluklara göğüs germiş ve yaşamının kontrolünü eline almış bir insan olmak, her bireyi mutlu eder. Ancak bazen, ne kadar güçlü olduğumuzu düşünürsek düşünelim, diğer insanların yardımına ihtiyacımız olduğunu gösteren olaylar ortaya çıkar. Bazı insanlar bu durumlarda kendini zihinsel ve duygusal olarak sıkışmış hissederken; bazı […]
Her insan, bazı zamanlarda kaygı ve stres duygularını arttıran, işte veya kişisel yaşantısında konsantrasyon güçlüğüne neden olan düşüncelerle meşgul olduğu bir dönem yaşar. Geçmiş ve gelecekle ilgili bu rahatsız eden düşünceler, o anda var olmayı ve şimdiki zamanda mutlu olmayı engeller. İşte, tam da bu noktada bilinçli farkındalık egzersizleri devreye girer! Mindfulness olarak da bilinen […]
İyi bir yaşam, her şeyden ve herkesten önce, kişisel olarak kendinize uygun bir yaşamdır. Peki, kendinizi iyi tanımadan, size ve ihtiyaçlarınıza uygun bir hayat inşa etmeniz mümkün müdür? Ne yazık ki, çoğu kişi için bu mümkün değildir. Onlar için yaşam uçsuz bucaksız bir okyanusta akıntıyla yolculuk etmek gibidir. Peki, bu yolculuk nasıl dizginlenir? Bahsi geçen […]
Her canlının içinde benliğinin odak noktası yatar. Örneğin; bir fincan kahvenin özü çekirdektir, etin özü proteindir. İnsanın özü ise kendisidir. Herşey özüyle birlikte güzeldir. İnsan da bu kurala dahildir. Çünkü kendi gibi olamayan herkes, er ya da geç toplum tarafından arzulanan ve kabul edilen normlara sürüklenir. Bütün bireylerin herkesleştiği ve kimsenin kendisi gibi olamadığı bir […]
